Kritische vragen kunnen tijdens een presentatie een ontwrichtend effect hebben. Veel sprekers zijn geneigd een inhoudelijk antwoord te geven terwijl de vraag niet over de inhoud gaat. Ook hebben ze vaak de neiging de kritiek persoonlijk op te vatten. Hoe begrijpelijk die reacties ook zijn: je geeft er de regie mee uit handen en dat is funest voor je presentatie. Je moet dus de verleiding weerstaan om impulsief te reageren. Het is beter om tijd te winnen voordat je erop ingaat. ¹

Bewust reageren op kritische vragen

Als je de regie tijdens je presentatie wilt behouden, is het essentieel om bewust te reageren op kritische vragen. In het boek Pitch! uit 2014 leggen de auteurs uit hoe je dat in vier stappen kunt doen. ² Hieronder bespreken we ze alle vier.

1. Stel jezelf open op

Als je een kritische vraag krijgt, kun je als spreker je kop in het zand steken en net doen alsof je de vraag niet hoort. Dat is een riskante strategie. De kans is groot dat je toehoorders zich niet serieus genomen voelen en hun respect voor je verliezen. Het is dus vruchtbaarder om de confrontatie aan te gaan met kritische vragen. Besteed aandacht aan de vraag, ook als je niet direct een antwoord klaar hebt. Zo houd je de regie in handen. Sta je voor een grote zaal? Herhaal de vraag dan, zodat de andere aanwezigen de discussie kunnen volgen.

2. Vraag door en luister actief

Een veelgemaakte fout is om een vraag uit het publiek direct te beantwoorden. Je loopt daarmee het risico dat je verzeild raakt in een discussie zonder de context te begrijpen. Ook riskeer je dat je in het frame stapt van de vragensteller, waardoor die de toonzetting van de discussie bepaalt. Het is beter om eerst door te vragen. “Wat bedoelt u precies met uw vraag?” “Kunt u dat nader toelichten?” “Waarom is dit relevant voor u?” Met dat soort vragen geef je jezelf niet alleen bedenktijd, maar dwing je de vragensteller ook om uit te leggen wat hij of zij met de vraag wil bereiken.

Verder is het van belang het type vraag te identificeren. Sommige vragenstellers zijn bijvoorbeeld niet op zoek naar een inhoudelijke reactie, maar willen slechts hun onvrede delen. In dat geval is het slim niet inhoudelijk te reageren, maar oog te hebben voor de onvrede en de vragensteller uit te nodigen na de presentatie verder te praten. Andere vragen zijn eerder gericht op je ethos als spreker. In dat geval is een inhoudelijk antwoord ook niet productief. Je moet dan vooral in staat zijn met weinig woorden duidelijk te maken dat je weet waar je over praat.

3. Vat de kritiek samen

Zodra de vragensteller de vraag heeft toegelicht, neem je kort de tijd om de kritiek samen te vatten die in de vraag doorklinkt. Je probeert dus de kern te raken. Dat doe je om drie redenen: ten eerste controleer je op deze manier of je de vraag goed hebt begrepen, ten tweede neem je de regie weer in handen en ten derde laat je de vragensteller merken dat je hem of haar serieus neemt. Daarmee haal je in veel gevallen de angel uit kritische vragen. Ook geef je jezelf de gelegenheid om goed over je reactie na te denken.

4. Geef nu pas een antwoord

Nu heb je de keuze om ter plekke te antwoorden of de vraag te parkeren. Het komt krachtig over als je direct antwoord kunt geven. Doe dat echter alleen als je er zeker van bent dat je de kritiek ermee pareert en de regie in handen houdt. Controleer nadat je hebt geantwoord altijd bij de vragensteller of de vraag is beantwoord.

Als je antwoord tot verwarring of tot meer discussie kan leiden, is het slimmer om de vraag te parkeren. Doe dat op een respectvolle manier, bijvoorbeeld door te zeggen: “Ik vind het een goede vraag en ik heb de tijd nodig om erover na te denken. Vindt u het goed om hier na de presentatie over door te praten?” Als iemand dat niet goed vindt, kun je volstaan met een kort antwoord, waarna je aangeeft dat je door wil gaan. Bedank de vragensteller hoe dan ook voor de inbreng.

Kun jij omgaan met kritische vragen?

Het vereist aandacht en scherpte om goed om te gaan met kritische vragen. Leer jezelf aan om nooit direct op de vraag in te gaan. Door de besproken stappen te volgen, is de kans groot dat je de kritiek neutraliseert en dat je publiek een positiever beeld van je krijgt.

1. Meulen, M. van der & Strous, J. (2021). Het Presentatiespel. Assen: Koninklijke Van Gorcum BV, kaart 4 (blauwe reeks).
2. Exter, A. van & Willemsen, R. (2014). Pitch! Van elevator tot aanbesteding. Culemborg: Van Duuren Management, p. 93-97.