Spreker in de spotlights: Freek Vonk

In deze rubriek belichten we sprekers die opvallen dankzij hun presentatievaardigheden. Dat doen we op een positief-kritische manier: de nadruk ligt op wat de spreker goed doet, maar we bespreken ook welke verbeteringen hij of zij kan doorvoeren om nog helderder en geloofwaardiger te spreken. Deze keer richten we de schijnwerpers op… Freek Vonk!

Freek Vonk werd in 1983 geboren in Dordrecht. Volgens zijn eigen website is hij Nederlands bekendste bioloog. Hij heeft die status vooral te danken aan zijn vele televisieoptredens en zijn activiteiten als onderzoeker voor het Naturalis Biodiversity Center in Leiden, het museum en onderzoekscentrum waarvoor hij tevens als boegbeeld fungeert.

Freek Vonk: een vaste gast van DWDD University

Freek Vonk heeft inmiddels drie colleges gegeven bij DWDD University: de eerste ging over gif, de tweede over evolutie en de derde over superzintuigen. In dit artikel analyseren we het eerste college, waarvan je hieronder de eerste twintig minuten kunt zien. Overigens zijn de colleges alle drie de moeite van het bekijken waard. Bekijk hier college 2 en hier college 3.

Hieronder analyseren we het college van Freek Vonk aan de hand van vijf criteria: presence, taalgebruik, voordracht, structuur en interactie.

Presence

Presence heeft twee betekenissen. De term verwijst naar je fysieke én mentale aanwezigheid voor een groep. Als je beide definities wilt snappen, kijk dan naar Freek Vonk. Enerzijds is hij geestelijk aanwezig: hij kiest zijn woorden zorgvuldig, timet zijn grappen goed en maakt contact met het publiek – meestal met de groep maar soms ook met individuen.

Anderzijds is hij lichamelijk aanwezig. Freek Vonk neemt vol zelfvertrouwen de ruimte in en vestigt zo de aandacht op zich. Gedurende de show komt hij in een flow terecht waarin hij het publiek meeneemt. De inhoud en de vorm smelten dan samen, waardoor je als toeschouwer bijna niet meer in de gaten hebt dat je naar een spreker zit te kijken.

Het enige wat aan te merken valt op de presence van Freek Vonk, is dat hij erg energiek is. Uiteraard is dat zijn kracht: mede daardoor blijf je als luisteraar aan zijn lippen hangen terwijl hij zijn verhaal vertelt. Het risico is echter dat het geheel nogal overweldigend kan worden, zeker omdat de kennis die hij verspreidt allerminst oppervlakkig is.

Nu en dan zou het prettig zijn als hij wat gas terug zou nemen, zodat het publiek even op adem kan komen. Overigens is hij zich daar terdege van bewust, getuige zijn opmerking bij een animatie van een kwal: “Daar word ik zelfs rustig van. Kun je nagaan.”

Taalgebruik

Het valt misschien minder op dan zijn podiumpresentatie, maar de manier waarop Freek Vonk de taal beheerst is minstens zo indrukwekkend. Dankzij zijn taalgebruik slaagt hij erin om ingewikkelde kennis over de anatomie van mensen en dieren, over de moleculaire wereld en over de evolutieleer op een begrijpelijke manier over te dragen op een groot publiek. Dat doet hij op drie manieren.

Ten eerste maakt hij gebruik van metaforen. Zo omschrijft hij de kakkerlakkendoder (een wesp die gespecialiseerd is in het vangen van kakkerlakken) als ‘een geboren hersenchirurg’ die het zenuwstelsel van de kakkerlak kent.

Ten tweede maakt hij gebruik van voorbeelden. Pas als hij heeft laten zien wat de effecten van een slangenbeet kunnen zijn, vertelt hij welke stoffen die effecten veroorzaken. Ten derde ontleedt hij zijn woorden en licht de moeilijke delen toe, zoals wanneer hij de term ‘neurotoxines’ introduceert: “De naam zegt het al: neuro. Zenuwstelsel.”

Door deze technieken toe te passen, laat hij zien dat hij rekening houdt met de kenniskloof die zich tussen hemzelf en het publiek bevindt. Dat maakt het college niet alleen begrijpelijker, maar het komt ook zijn geloofwaardigheid ten goede.

Voordracht

De woorden die je kiest bepalen hoe helder je spreekt, maar je voordracht bepaalt hoe overtuigend die woorden overkomen op anderen. Ook daarin blinkt Freek Vonk uit. Hij heeft een boeiende vertelstijl, doordat hij korte zinnen bouwt waarin hij de juiste woorden benadrukt. Daarnaast gaat zijn intonatie vaak omlaag als het spannend wordt en omhoog als hij iets luchtig wil brengen.

Ook met zijn spreeksnelheid geeft hij aan hoe we iets moeten interpreteren. Als hij een historisch overzicht geeft, dan spreekt hij snel. Wanneer hij aankomt bij de fundamentele boodschap waar hij het hele college naartoe werkt, dan volstaat hij met slechts zes woorden die hij stuk voor stuk beklemtoont: “Dat is de macht van gif!”

Kortom: de ruimte die hij inneemt, de woorden die hij kiest en de manier waarop hij die uitspreekt zorgen voor een overtuigend, meeslepend en kraakhelder verhaal.

Structuur

Freek Vonk leidt zijn overgangen in met signaalformuleringen, zoals “Dan gaan we nu naar iets heel anders” of “Van dieren met acht poten gaan we naar dieren zonder poten: slangen”. Wackers en Kuenen hebben aangetoond dat dergelijke structuuraanduiders ertoe leiden dat je als publiek het verhaal beter begrijpt. ³ Zeker in een show als deze, waarin veel verschillende onderwerpen aan bod komen, is het noodzakelijk de toeschouwers houvast te geven.

Hij leidt zijn overgangen dus goed in. Toch lijken de overgangen zelf soms willekeurig gekozen te zijn. Als je zegt dat je overgaat op “iets heel anders”, laat je indirect blijken dat de structuur onlogisch is. Freek Vonk wil zoveel onderwerpen de revue laten passeren, dat het lastig kan zijn de opbouw te volgen. Tegelijkertijd heeft hij een duidelijk thema waarmee hij de samenhang waarborgt, in dit geval gif. Daarmee compenseert hij het gebrek aan logica, waardoor het publiek zijn verhaal wel degelijk goed volgt.

Interactie

Als het adagium show don’t tell ergens op van toepassing is, dan is het wel op de colleges van Freek Vonk. Alles haalt hij van stal om interactie met zijn publiek te creëren. Hij maakt grapjes (“Alle spinnen zijn giftig; kijkt u allemaal even onder uw stoel, want ik heb drie doosjes met spinnen in de zaal verstopt”), laat midden op het podium een koningscobra los en vraagt Matthijs van Nieuwkerk hem te helpen diezelfde slang te melken.

Het publiek wordt niet zomaar bij de presentatie betrokken – het wordt erin meegezogen. Freek Vonk brengt die interactie simpelweg tot stand door te imponeren. Hij laat giftige spinnen en salamanders op zijn hand lopen, vertelt gruwelijke verhalen over weggevreten lichaamsdelen, vertoont bizarre natuurfilmpjes – en zo laat hij de toeschouwers continu op het puntje van hun stoel zitten.

Wat heeft dit met interactie te maken? Alles! Freek Vonk spreekt het publiek misschien niet zo vaak rechtstreeks aan, maar hij schept een context waarin de toeschouwers deel willen uitmaken van wat hij te vertellen heeft. En dát is precies waarom je als spreker interactie wilt creëren.

ADVIES NODIG? CURSUS VOLGEN? OFFERTE AANVRAGEN?

Conclusie

Het moge duidelijk zijn: Freek Vonks colleges bij DWDD University overstijgen alle drie het niveau van een eenvoudige presentatie. Het zijn spektakelstukken waar toeschouwers met open mond naar zitten te kijken. Dat is voor een groot deel te danken aan zijn presence en zijn voordracht, maar het overweldigende decor heeft eveneens een belangrijk aandeel in de kracht van deze colleges.

Toch zouden al dat soort technologische hulpmiddelen geen enkel nut hebben als er niet zo’n meesterlijke spreker als Freek Vonk gebruik van mocht maken. Sterker nog: ook zonder hulpmiddelen weet hij de aandacht te trekken, het publiek te boeien en zijn boodschap imponerend over te brengen. Dat komt doordat hij alle vaardigheden van een professionele spreker tot in de puntjes beheerst.

Wil jij leren presenteren als Freek Vonk?

Wil jij net zo goed leren presenteren als Freek Vonk? Dat is wellicht wat ambitieus, want het gaat hier om een rasechte entertainer. Toch kunnen we een begin maken, want er valt veel te leren van zijn presentatievaardigheden.

De Presenteerschool helpt je daar graag bij. Lees onze ultieme presenteergids voor professionals, schrijf je in voor de cursus Presenteren als een pro of neem rechtstreeks contact op met De Presenteerschool.

Vond je dit een interessant artikel? Laat een comment achter en deel de post via social media met je contacten.

Omslagfoto: gebruikt met toestemming van Studio Freek (http://studiofreek.nl)

1. DWDD University (2015). ‘DWDD University presenteert “Gif” door Freek Vonk’. Geraadpleegd op 28 september 2019 via https://www.youtube.com/watch?v=-13MRTVY9x8&t=3s.
2. Met dank aan Studio Freek voor de foto (http://studiofreek.nl)
3. Kuenen, J. en M. Wackers (2012). Presenteren: wat werkt echt en wat echt niet? Onderbouwde adviezen over presentatietechnieken. Amersfoort: Communicatiereeks, p. 130.
4. Met dank aan Studio Freek voor de foto (http://studiofreek.nl)