In zijn boek In tijden van besmetting schrijft de Italiaanse auteur Paolo Giordano: “Niemand weet echt wat hij moet doen als hij met iets volkomen nieuws te maken krijgt.” ¹ Verwijzend naar onze reactie op het coronavirus raakt hij de kern van dit artikel: volgens de onderzoekers ervaren de meeste mensen namelijk spanning wanneer ze in een situatie belanden die ze onzeker maakt. Als ze zich eenmaal in zo’n situatie bevinden, dan hebben ze de neiging om de afloop te voorspellen en zich erop voor te bereiden dat die voorspelling uitkomt. ² Ze verkeren in spanning en hopen dat te controleren met een verwachting van de toekomst.

Spanning en verwachting

Het verschilt per situatie of mensen die in spanning verkeren een negatieve of positieve voorspelling van de toekomst doen. Als ze de huidige situatie als negatief ervaren, houden ze er doorgaans een pessimistischer toekomstbeeld op na dan als het heden ze positief stemt. ³ Duidelijk is in ieder geval dat spanning en verwachting alles met elkaar te maken hebben: iemand die vreest voor een slechte afloop verkeert net zozeer in spanning als iemand die hoopt op een goede afloop. Daar kun je als storyteller gebruik van maken.

Stap 1: maak het publiek onzeker

We zijn gewoontedieren. Daardoor raken we van de leg als onze gewoontes doorbroken worden. Dat levert ons stress en spanning op. Bovendien hebben de meeste mensen behoefte aan een zekere mate van controle. Dat is waarom we in tijden van spanning een beroep doen op ons vermogen om verwachtingen te creëren. Als je een verhaal vertelt waarmee je spanning wilt opwekken, is het dus essentieel om de grond onder de voeten van je toehoorders vandaan te halen. Confronteer ze bijvoorbeeld met een statistiek die indruist tegen hun overtuigingen of vertel een verhaal vanuit een persoon die zich in een totaal andere situatie bevindt dan zij.

Stap 2: stel de afloop uit

Zodra je het publiek onzeker maakt, bouwt de spanning snel op. Die verdwijnt echter weer zodra je toehoorders gewend zijn geraakt aan de nieuwe situatie. Dit kun je voorkomen door suspense toe te passen, dus door de afloop uit te stellen. Als je een verhaal begint met een opvallende statistiek, dan houd je de spanning vast door te beschrijven wanneer je voor het eerst kennisnam van deze statistiek en welke verklaringen je gezocht hebt. Daarna leg je uit hoe de werkelijke verklaring zich aandiende – zonder dat je de verklaring zelf geeft. Als je dit spel met informatie durft te spelen, zul je zien dat je toeschouwers op een gegeven moment hunkeren naar de afloop.

Stap 3: eindig met een wending

Spanning komt dus tot stand door verwachtingen en suspense. Uiteraard wil je dat je verhaal niet als een nachtkaars uitgaat, maar dat het je toeschouwers bijblijft. Daarom moet je de laatste stap zorgvuldig zetten: aan het einde moet je iets laten gebeuren waar niemand rekening mee had gehouden. Zo kun je de toehoorders op het verkeerde been zetten of ze laten inzien dat ze al de hele tijd op het verkeerde been stonden. In het voorbeeld van de opvallende statistiek waar je een verhaal over vertelt, zou je kunnen eindigen met de clou dat de cijfers op een ander onderwerp betrekking hebben dan de aanwezigen tot op dat moment dachten.

Speel jij bewust met spanning en verwachting?

Als storyteller kun je technieken toepassen om spanning op te wekken, om die emotie bij je toeschouwers vast te houden en om met een onvergetelijke climax te eindigen. Spanning is echter even subtiel als onverbiddelijk: als je een stap overslaat of niet overtuigend genoeg neemt, gaat het effect direct verloren.

1. Giordano, P. (2020). In tijden van besmetting. Amsterdam: De Bezige Bij, p. 52.
2. Lehne, M. & Koelsch, S. (2015). ‘Toward a general psychological model of tension and suspense’, Frontiers in Psychology, vol. 6, p. 6-7, geraadpleegd op 20 april 2020.
3. Lehne, M. & Koelsch, S. (2015). ‘Toward a general psychological model of tension and suspense’, Frontiers in Psychology, vol. 6, p. 6, geraadpleegd op 20 april 2020.