“De hele geschiedenis door zijn de krachtigste verhalen verteld door middel van beelden,” stelt econoom Kate Raworth in haar baanbrekende boek Donuteconomie uit 2018. ¹ Raworth maakte naam door een economisch model te ontwikkelen in de vorm van een donut: de binnenste ring gaat over de manier waarop de economie met mensen omgaat en de buitenste over de wijze waarop de economie met de natuur omgaat. In het ideale geval bevindt onze economie zich volgens Raworth voortdurend binnen de donut. Dit simpele beeld had een ongekend effect: het werd al snel een iconisch beeld, dat zowel door overheden, bedrijven en academici als door activisten werd gebruikt om de termen waarin het debat werd gevoerd te veranderen. ² Het is een bewijs van de kracht van show don’t tell.

Show don’t tell als retorische techniek

Raworth besefte dat visualisatie een dominante rol speelt bij informatieverwerking. Ons brein heeft slechts 150 milliseconden nodig om een beeld te herkennen, en niet meer dan 100 milliseconden om hier betekenis aan toe te kennen. ³ Daar komt bij dat we beelden in ons langetermijngeheugen opslaan, terwijl we woorden in ons kortetermijngeheugen verwerken, waar we ongeveer zeven bits aan informatie kunnen vasthouden. ⁴ Deze onevenredige kracht van beelden heeft voor- en nadelen voor sprekers.

Verbale versus visuele verwerking

Mensen gebruiken grofweg twee kanalen om informatie te verwerken: een kanaal voor verbale informatie en één voor visuele informatie. ^{5 6} Er zijn maar weinig sprekers die daar bewust mee omgaan. Sommigen zweren visuele ondersteuning af vanuit het sentiment dat een echte spreker het uitsluitend met woorden af moet kunnen. Anderen leunen juist op slides vol tekstuele en visuele informatie. ⁷ Helaas laten beide kampen de kracht van beelden onbenut.

Informatieverwerking stimuleren

Goed gebruikte beelden maken je presentatie niet alleen aantrekkelijker, maar kunnen ook zorgen voor een betere informatieverwerking. ^{8 9 10} Volgens visualisatie-expert Tom Wujec helpen beelden het brein namelijk om betekenis te creëren. Dat komt onder meer doordat we het beeld niet alleen opslaan, maar ook direct van een label voorzien. ¹¹ “Beelden verduidelijken ideeën, zorgen voor betrokkenheid en blijven plakken in het geheugen,” voegen twee Nederlandse onderzoekers daar in 2012 aan toe. ¹² Met andere woorden: show, don’t tell is een gepast advies voor professionele sprekers.

Cognitieve overbelasting voorkomen

Je boodschap komt niet per definitie beter over als je beelden gebruikt – en zeker niet als je dat lukraak doet. Veel sprekers hebben de neiging de toehoorder cognitief te overladen. ¹³ Ze gebruiken bijvoorbeeld te veel beelden, ze creëren te weinig samenhang tussen beeld en verhaal of ze spreken beide verwerkingskanalen tegelijkertijd aan. Het gevolg is dat het publiek zich afsluit voor de informatie die binnenkomt. Dat is funest voor iedere presentatie.

Een optimaal effect bereiken

Je moet beelden op de juiste manier inzetten om een optimaal effect te bereiken. ¹⁴ Ten eerste moeten ze eenduidig en concreet zijn, zodat de kijker niet te veel moeite hoeft te doen om ze te begrijpen. ¹⁵ Je mag het publiek best aan het denken zetten, maar dan wel met je woorden en niet met je visualisaties. Ten tweede moet het beeld voor zich spreken. ¹⁶ Als je een beeld bespreekt én van geschreven uitleg voorziet, zet je de toeschouwers flink aan het werk: ze moeten het beeld bekijken, de tekst lezen en naar je verhaal luisteren. Dat is een garantie voor cognitieve overbelasting. Ook hier geldt show, don’t tell: zorg ervoor dat je beeldtaal zo min mogelijk nadere toelichting behoeft.

Show don’t tell: welke informatie krijgt voorrang?

Show, don’t tell is een krachtige kreet omdat we beelden doorgaans makkelijker onthouden dan woorden. ^{17 18} Dat geldt echter alleen als het de beelden aan de hierboven besproken vereisten voldoen. Daarbij is het vrijwel onmogelijk een boodschap krachtig over te brengen als je presentatie alleen uit beelden bestaat. Je woorden doen ertoe. Je moet als spreker dus een balans zien te vinden tussen de taal die je gebruikt en de beelden die je toont.

Tonen, vertellen of allebei?

Show, don’t tell wil dus niet zeggen dat je zonder taal moet presenteren, maar wel dat je bewust met beelden moet omgaan als je een boodschap wil overbrengen op een ander.

1. Raworth, K. (2018). Donuteconomie. In zeven stappen naar een economie voor de 21ste eeuw. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, p. 23.
2. Raworth, K. (2018). Donuteconomie. In zeven stappen naar een economie voor de 21ste eeuw. Amsterdam: Nieuw Amsterdam, p. 41
3. Thorpe, S., Fize, D. en Marlot, C. (1996). ‘Speed of processing in the human visual system’, Nature 381, p. 520-522.
4. Kringelbach, M. (2008). The Pleasure Center: Trust Your Animal Instincts. Oxford: Oxford University, p. 86-87.
5. Kuenen, J. en M. Wackers (2012). Presenteren: wat werkt echt en wat echt niet? Onderbouwde adviezen over presentatietechnieken. Amersfoort: Communicatiereeks, p. 86.
6. Nobbe, F. & Holwerda, N. (2010). Meestersprekers. Over de kunst van het spreken. Den Haag: Sdu, p. 69.
7. Nobbe, F. & Holwerda, N. (2010). Meestersprekers. Over de kunst van het spreken. Den Haag: Sdu, p. 65-74.
8. Baddely, A., Eysenck, M.W. en Anderson, M.C. (2009). Memory. Hove and New York: Psychology Press.
9. Mayer, R. E., & Moreno, R. (2003). ‘Nine Ways to Reduce Cognitive Load in Multimedia Learning.’ Educational Psychologist 38, p. 43-52.
10. Garner, J.K., Alley, M., Gaudelli, F. & Zappe, S.E. (2009). ‘Common Use of PowerPoint versus the Assertion-Evidence Structure: A Cognitive Psychology Perspective.’ Technical Communication 56, p. 331-345.
11. Wujec, T. (2009). ‘Drie manieren waarop het brein betekenis creëert‘, TED2009, geraadpleegd op 17 januari 2022.
12. Kuenen, J. en M. Wackers (2012). Presenteren: wat werkt echt en wat echt niet? Onderbouwde adviezen over presentatietechnieken. Amersfoort: Communicatiereeks, p. 85.
13. Mayer, R. E., & Moreno, R. (2003). ‘Nine Ways to Reduce Cognitive Load in Multimedia Learning.’ Educational Psychologist 38, p. 43-52.
14. Nobbe, F. & Holwerda, N. (2010). Meestersprekers. Over de kunst van het spreken. Den Haag: Sdu, p. 68.
15. Mayer, R. E., & Moreno, R. (2003). ‘Nine Ways to Reduce Cognitive Load in Multimedia Learning.’ Educational Psychologist 38, p. 43-52.
16. Mayer, R. E., & Moreno, R. (2003). ‘Nine Ways to Reduce Cognitive Load in Multimedia Learning.’ Educational Psychologist 38, p. 43-52.
17. Whitehouse, A.J.O., Mayberry, T. en Durkin, K. (2006). ‘The development of the picture-superiority effect.’ British Journal of Developmental Psychology 24, p. 767-773.
18. Oates, J.M. en Reder, L.M. (2010). ‘Memory for pictures: sometimes a picture is not worth a single word’. In: Benjamin, A.S. (red.) Succesful Remembering and Succesful Forgetting: A Festschrift in Honor of Robert A. Bjork. New York: Psychological Press, p. 447-462.