Je geeft een zakelijke presentatie om je toehoorders te beïnvloeden. ¹ Je wilt ze informeren, instrueren, inspireren, overtuigen of activeren. ² Dat vierde doel, overtuigen, vraagt om enige nuancering. Uiteraard is het mooi als je iemand op andere gedachten weet te brengen, maar in veel gevallen voert dat te ver. Doorgaans kun je al heel tevreden zijn als je erin slaagt het publiek aan het denken te zetten.

Je publiek aan het denken zetten

Je kunt anderen overtuigen door argumenten aan te dragen of in te spelen op emoties, maar dat is niet altijd voldoende. Soms moet je het grondiger aanpakken. Wij beschrijven vier creatieve strategieën om je publiek aan het denken te zetten: het gedachte-experiment, de hypothetische situatie, het duivelse dilemma en de perspectiefwisseling.

1. Het gedachte-experiment

Een gedachte-experiment is een experiment dat je alleen maar in gedachten uitvoert. Een bekend gedachte-experiment werd in 1637 gedaan door de Franse filosoof René Descartes, die zich afvroeg of er iets bestond waar hij zeker van kon zijn. Hij kwam tot de conclusie dat hijzelf wel moest bestaan, aangezien er iemand was die nadacht. Het experiment resulteerde in de bekende uitspraak ‘Ik denk, dus ik ben’. Het gedachte-experiment werkt alleen als je het publiek meeneemt in je redenering en geen stappen overslaat.

2. De hypothetische situatie

Door een hypothetische situatie te schetsen doe je een beroep op het inbeeldingsvermogen van je publiek. Je kunt ze bijvoorbeeld vragen zich een wereld voor te stellen waarin geen sprake is van schaarste, maar louter van overvloed. Zijn mensen dan nog geneigd tot hebzucht? Heeft criminaliteit in zulke omstandigheden een voedingsbodem? Wat is de functie van werk in die situatie? Het voordeel van zo’n denkbeeldige wereld is dat je beperkende feiten weg kunt denken en fundamentele vragen kunt stellen. Daardoor ontstaat ruimte voor creativiteit en vernieuwende inzichten.

3. Het duivelse dilemma

De Dikke Van Dale definieert de term dilemma als ‘een toestand waar­in een keu­ze moet worden gemaakt tussen wegen die al­le­bei grote bezwaren opleveren’. Het Nederlandse toneelstuk Terror uit 2018 is gebaseerd op een duivels dilemma, dus een dilemma waarvan de uitkomst hoe dan ook vreselijk is. Het stuk gaat uit van de vraag of een gekaapt passagiersvliegtuig neergeschoten mag worden om te voorkomen dat het op een volgepakt voetbalstadion neerstort. Aan het eind stemmen de toeschouwers voor of tegen de stelling. Ze worden dus gedwongen diep na te denken over hun morele kompas.

4. De perspectiefwisseling

We zijn zo geneigd de wereld vanuit ons eigen perspectief te benaderen, dat we ons vaak niet bewust zijn van onze basisaannames. Door je publiek mee te nemen in de belevingswereld van mensen die vanuit een ander perspectief naar de wereld kijken, kun je informatie zichtbaar maken die anders verborgen blijft. Hoe ervaart een inwoner van Noord-Korea de realiteit? Wat is de invloed van een religieuze of atheïstische opvoeding op onze normen en waarden? Welke feiten vind je relevant en welke juist niet als je de bril van je tegenstander opzet? Het zijn allemaal vragen die tot nieuwe inzichten kunnen leiden.

Kun jij je publiek aan het denken zetten?

Het is een behoorlijke prestatie om anderen aan het denken te zetten. De vier strategieën die we in dit artikel beschrijven, bieden geen garantie tot succes. Ze vergroten wel de kans dat je de toehoorders verrast – en dat biedt je de gelegenheid om ze op een ander gedachtespoor te zetten.

1. Anderson, C. (2016). TED Talks. The Official TED Guide to Public Speaking. London: Nicholas Brealey Publishing, p. 30-43.
2. Meyers, P. en S. Nix (2012). As We Speak: How to Make Your Point and Have It Stick. New York: Simon & Schuster.