Plankenkoorts is een bekend verschijnsel. Veel mensen voelen een zekere mate van spanning voordat ze in de schijnwerpers komen te staan. Dat is geen probleem als je ermee om kunt gaan. Heb je er veel last van? Dan is het verstandig er wat aan te doen, zodat je zenuwen niet omslaan in spreekangst.

Op het eerste gehoor is plankenkoorts een eigenaardige term. Toch is het woord logisch opgebouwd. Het eerste deel, planken, verwijst naar het toneel. Als iemand toneelspeler wordt, kunnen we zeggen dat diegene de planken betreedt. Het tweede deel, koorts, verwijst niet alleen naar het bekende ziektebeeld, maar ook naar een toestand van innerlijke opwinding. Je kunt bijvoorbeeld ergens koortsachtig aan werken.

Plankenkoorts als zenuwachtige toestand

Plankenkoorts heeft overigens niet alleen betrekking op toneelspelers. Het Van Dale Groot woordenboek hedendaags Nederlands omschrijft de term als de ‘zenuwachtige toestand van iemand die in het openbaar moet optreden’. Als die toestand problematisch wordt, hebben we het ook wel over spreekangst, glossofobie of lalofobie. Je kunt daar op een fysieke manier mee omgaan, zoals we in dit artikel over ademhaling uitleggen. Hieronder geven wij vier andere tips om te voorkomen dat je een diepe angst ontwikkelt.

1. Verander je gedachten

Volgens psycholoog en gedragstherapeut Rob Faltin is plankenkoorts deels een sociale angst: “Je laat iets van jezelf zien en anderen kunnen dat al dan niet positief of negatief beoordelen.” ¹ Dit deel van de angst speelt zich af in je hoofd. Je raakt zenuwachtig door gedachten als “Ze zullen het vast helemaal niks vinden” en “Wat als iedereen me uitlacht”. Het is van belang om met die gedachten aan de slag te gaan. Je wilt negatieve gedachten ombuigen naar neutrale of zelfs positieve gedachten.

Daarvoor moet je ze eerst identificeren: ga op een rustige plek zitten en laat je gedachten stromen. Elke keer als er een negatieve gedachte voorbijkomt, probeer je die om te vormen naar een neutrale gedachte: “Het is ok als anderen mijn presentatie niet goed vinden”. Je kunt er ook een positieve gedachte van maken: “Waarschijnlijk ziet iedereen dat ik mijn best heb gedaan.” Dit vergt oefening, maar op lange termijn verliezen je negatieve gedachten hun grip op je bewustzijn.

2. Pas visualisatietechnieken toe

Als we ons gespannen voelen, kunnen we ons enorme zorgen gaan maken. Daardoor lijkt het een mentale kwestie te zijn. Toch is spanning grotendeels een fysiek verschijnsel. ² Dat geldt ook voor plankenkoorts. Je kunt je lichaam tot rust brengen door visualisatietechnieken toe te passen. Neem een rustige, prettige plek in gedachten. Stel jezelf die plaats zo levendig mogelijk voor. Maak gebruik van je zintuigen: hoe ruikt het, klinkt en voelt het daar? Hoe levendiger je visualisatie, des te positiever de reactie van je lichaam. ³ Als je dit consequent een paar minuten doet voordat je gaat spreken, is het aannemelijk dat je spreekangst geleidelijk verdwijnt.

3. Ga de confrontatie aan

Om te voorkomen dat je plankenkoorts verandert in spreekangst, is het verstandig om situaties op te zoeken waarin je jezelf met je zenuwen confronteert. Is er een mogelijkheid om voor een groep te spreken? Doe dat dan. Wacht je altijd totdat iedereen aan de beurt is geweest voordat jij aan het woord komt? Dan geef je de spanning juist de kans om op te bouwen. Doorbreek dat patroon en neem de volgende keer als eerste het woord. Deze interventies zorgen er niet alleen voor dat je zelfvertrouwen toeneemt, maar ook dat je eraan gewend raakt dat de aandacht op jou gericht is. In het begin voelt dit waarschijnlijk tegennatuurlijk, maar dat komt doordat je de strijd aangaat met je normale gedrag – en dat gedrag leidt nu juist tot plankenkoorts.

4. Gebruik je zenuwen ter inspiratie

Zenuwen zijn zoals gezegd een fysiek verschijnsel. Ze zitten ons lang niet altijd in de weg: als we een spannende film of sportwedstrijd kijken, zoeken we ze juist op. Daar kun je als spreker je voordeel mee doen. Alison Brooks is als sociaal wetenschapper verbonden aan de Harvard University. Zij toont in een studie aan dat je zenuwen kunt omvormen naar enthousiasme. ⁴ Dat kun je doen door jezelf peptalks te geven. Ga voor de spiegel staan en zeg een keer of tien met volle overtuiging tegen jezelf dat je enthousiast bent, benadruk dat je het leuk vindt om de presentatie te geven en beveel jezelf om zin te maken. Zo kun je de situatie gaan zien als een uitdaging in plaats van als een bedreiging.

Heb jij je plankenkoorts onder controle?

Het is normaal om zenuwen te voelen als je voor een groep staat. De kunst is om daar op een effectieve manier mee om te gaan. De tips in dit artikel kunnen daarbij van pas komen.

1. Faltin, R. (2011). Plankenkoorts. Overwin je angst voor optredens, presentaties, lezingen en praatjes. Amsterdam: Hogreve Uitgevers, p. 6.
2. Lehne, M. & Koelsch, S. (2015). ‘Toward a general psychological model of tension and suspense’, Frontiers in Psychology, vol. 6, p. 3, geraadpleegd op 15 september 2022.
3. Callow, N., Roberts R. en Fawkes, J. (2006). ‘Effects of Dynamic and Static Imagery on Vividness of Imagery, Skiing Performance, and Confidence‘, Journal of Imagery Research in Sport and Physical Activity, vol. 2, p. 1-13, geraadpleegd op 15 september 2022.
4. Brooks, A. (2014). ‘Get Excited: Reappraising Pre-Performance Anxiety as Excitement‘, Journal of Experimental Psychology: General 143, no. 3, p. 1144–1158, geraadpleegd op 15 september 2022.