Non-verbale communicatie is een erg breed onderwerp. Het gaat om alle communicatieve aspecten die niet met woorden te maken hebben – van oogcontact tot stemgeluid, presence tot intonatie en lichaamshouding tot handgebaren. Als je deze aspecten bewust inzet, kun je een boodschap non-verbaal kracht bijzetten en je toehoorders doelgericht beïnvloeden.

Waarom is non-verbale communicatie belangrijk?

Non-verbale communicatie is om meerdere redenen essentieel. Allereerst draagt non-verbaal gedrag bij aan de eerste indruk die je wekt. De mate waarin je oogcontact maakt, de houding die je aanneemt tijdens het praten en je gezichtsuitdrukking als er een stilte valt: het zijn allemaal aspecten die bepalen hoe we overkomen op anderen.

Het is verstandig je daarvan bewust te zijn. We vormen onszelf niet alleen binnen enkele seconden een mening over anderen, maar laten die eerste impressies ook op langere termijn een doorslaggevende rol spelen. ¹ Je kunt er dus lang profijt van hebben als je snel een goede indruk maakt.

Ook kan non-verbale communicatie de verbale communicatie versterken. Zo kun je met je ogen een ondertoon aanbrengen, met je stem de interpretatie sturen en met handgebaren informatie uitbeelden.

Connectie en geloofwaardigheid

Verder helpt non-verbale communicatie om een connectie te creëren. Door op de juiste momenten oogcontact te maken, kun je bijvoorbeeld gevoelens van empathie opwekken. ² Daardoor ontstaat niet alleen ruimte voor een uitwisseling van informatie, maar ook van gevoelens.

Non-verbale communicatie draagt tevens bij aan je geloofwaardigheid. Mensen vertrouwen op non-verbale signalen om de oprechtheid van anderen te beoordelen. Dat hangt samen met de principes van congruente communicatie. ³ Inconsistenties tussen verbale en non-verbale berichten kunnen een indicatie zijn van liegen.

Emoties

Tot slot kunnen we met non-verbale communicatie emoties uitdrukken. Zo kun je aan iemands ogen zien of diegene een grap maakt, is spreektempo vaak voldoende om de mate van opwinding in te schatten en kan iemands gezichtsuitdrukking diens ware gevoelens verraden.

De mythe van Mehrabian

Er bestaat een hardnekkige misvatting dat 93 procent van de communicatie non-verbaal zou plaatsvinden. Deze misvatting is gebaseerd op een onderzoek van psycholoog Albert Mehrabian naar non-verbale communicatie. Wat wél klopt, is dat we onze emoties voor het grootste deel met non-verbale signalen communiceren. ⁴

Als iemand in een onbekende taal zijn of haar stem verheft tegenover een gesprekspartner, snap je direct dat er sprake is van opwinding. Je begrijpt echter niet wat die persoon zegt of waar het gesprek over gaat. Daaruit blijkt dat de communicatie van emoties non-verbaal verloopt, terwijl begrip en betekenis afhankelijk zijn van verbale communicatie.

Cultureel en relationeel

Non-verbale communicatie is grotendeels cultureel bepaald. In sommige culturen is het gebruikelijk een flinke fysieke afstand te bewaren, terwijl de cultuur op andere plekken voorschrijft om dicht bij elkaar te komen. ⁵

Non-verbale communicatie heeft ook een relationele component. Met het directieteam heb je een andere relatie dan met directe collega’s. Dat heeft invloed op de communicatie. Je zult niet alleen inhoudelijk andere gesprekken voeren of presentaties geven, maar bewust of onbewust ook je lichaamstaal, je gezichtsuitdrukking en de fysieke afstand afstemmen op je gesprekspartner of publiek.

Verschillende vormen van non-verbale communicatie

Je kunt non-verbale communicatie indelen in drie hoofdcategorieën: stemgebruik, expressie en lichaamstaal. Hieronder bespreken we ze een voor een.

Stemgebruik

Voor de duidelijkheid: je stemgebruik behoort tot non-verbale communicatie, maar de taal die we gebruiken is géén non-verbale communicatie. Non-verbale communicatie gaat dus niet om de woorden die je uitspreekt, maar wel om de manier waarop je dat doet.

Toonhoogte, tempo en volume kunnen de betekenis en interpretatie van je woorden sterk beïnvloeden. Een rustige, lage stem kan bijvoorbeeld geloofwaardigheid en betrouwbaarheid uitstralen, terwijl een gejaagde stem onzekerheid kan overbrengen. ⁶

Variatie in je stem is bovendien essentieel om de aandacht vast te houden. ⁷ Door af en toe je volume, toonhoogte of snelheid te veranderen kun je bepaalde delen benadrukken, waardoor de inhoud beter overkomt op het publiek.

Expressie

Volgens psycholoog en onderzoeker Paul Ekman bestaan er zeven gezichtsuitdrukkingen: geluk, verrassing, walging, angst, boosheid, verdriet en haat. Hoewel je kunt discussiëren over deze lijst, is duidelijk dat je met je gezicht een waaier aan emoties kunt overbrengen.

Zoals voor elke vorm van communicatie geldt dat je deze signalen op verschillende manieren kunt interpreteren. Een glimlach kan warmte en vriendelijkheid uitstralen, terwijl gefronste wenkbrauwen verbazing of ongenoegen kunnen tonen. Oogcontact kan helpen om verbinding te maken met je publiek en een bepaalde mate van vertrouwen op te bouwen.

Zelfs met subtiele gelaatsuitdrukkingen kun je de verbale communicatie beïnvloeden. Je moet als spreker goed nadenken over het effect dat je wilt bereiken en voorkomen dat je onbewust non-verbale signalen uitzendt die je juist niet wilt communiceren.

Lichaamstaal

Het derde aspect van non-verbale communicatie is lichaamstaal. Een open houding kan je helpen zelfbewustzijn en openheid uit te stralen, terwijl je met een gesloten houding een defensieve of onzekere indruk kunt wekken. ⁸

Tijdens het spreken wil je dus je hoofd omhoog houden, je rug rechten en je schouders ontspannen. Daar hoef je niet de hele tijd op te letten, zolang je de neiging maar weerstaat met je armen over elkaar te gaan staan, je handen in je zakken te steken of overmatig naar beneden te kijken.

Ook met gebaren en andere lichaamsbewegingen kun je krachtige non-verbale signalen verzenden. Je kunt ze gebruiken om informatie te benadrukken, complexe ideeën te verduidelijken of je woorden kracht bij te zetten. Het is belangrijk dat je gebaren passend en natuurlijk zijn. Je wilt immers niet overdreven of geforceerd overkomen. Houd er bovendien rekening mee dat gebaren niet in elke cultuur hetzelfde betekenen.

Non-verbale communicatie: oefeningen

Het vergt tijd en energie om je eigen non-verbale communicatie onder controle te krijgen. Hieronder beschrijven we oefeningen die je daarbij kunnen helpen. Door deze regelmatig in praktijk te brengen, krijg je meer controle over je non-verbale communicatie en word je jezelf bewuster van de signalen die je non-verbaal uitzendt.

Oefeningen voor je stem

Met je voordracht kun je grote invloed uitoefenen op de impact van je boodschap. Hieronder vind je drie suggesties om te oefenen met dit aspect van je non-verbale communicatie. Voor al deze oefeningen geldt dat je een bekende kunt vragen om te luisteren en feedback te geven.

Oefening 1: toonhoogte en volume

Selecteer een tekstfragment – liefst over een onderwerp waar je mee bekend bent, zodat de inhoud niet in de weg zit. Lees de tekst hardop voor, zin voor zin. Begin bij de laagst mogelijke toon. Ga per zin een toonhoogte omhoog. Als je bij de hoogste toon aankomt, ga je weer omlaag.

Kies een toonhoogte die je prettig vindt. Blijf de tekst hardop voorlezen. Varieer nu in volume. Spreek de eerste zin zo zacht mogelijk uit, waarna je steeds harder gaat praten. Voorkom dat je gaat schreeuwen: het draait slechts om je spreekstem.

Deze oefening leidt tot twee inzichten. Enerzijds zul je merken dat de toonhoogte en het volume de intensiteit van de tekst beïnvloeden. Anderzijds leer je het bereik van je stem kennen.

Oefening 2: snelheid en intonatie

Selecteer weer een tekstfragment waar je mee bekend bent. Lees de passage hardop voor. Begin langzaam en spreek iedere zin sneller uit, totdat je moeite krijgt met articuleren. Bepaal op welk tempo je de tekst het helderst uitspreekt.

Lees de tekst vervolgens op dat tempo voor. Speel nu met je intonatie. Begin zo monotoon mogelijk. Breng dan variatie aan. Benadruk eerst alleen de woorden die van belang zijn en daarna ook alle andere woorden.

Deze oefening helpt je een comfortabel tempo te kiezen en effectief om te gaan met beklemtoning en melodie. Ook word je jezelf bewust van de wisselwerking tussen non-verbale communicatie en betekenis.

Oefening 3: stiltes en pauzes

Selecteer opnieuw een vertrouwd tekstfragment. Oefen ditmaal met stiltes. Lees de tekst zin voor zin voor. Laat eerst tussen ieder woord een stilte vallen. Per zin laat je minder stiltes vallen, totdat je één ononderbroken stroom woorden uitspreekt.

Breng het tempo terug tot een comfortabel niveau. Las nu pauzes in bij elk leesteken. Neem een paar seconde pauze voordat je verdergaat. Verminder de pauzes per zin, tot je de tekst opnieuw als één lange stroom woorden uitspreekt.

Deze oefening helpt je een gevoel te ontwikkelen voor timing en de kracht van stilte.

Oefeningen voor je gezicht

Als spreker wil je dat je gezichtsuitdrukkingen niet alleen overeenkomen met je stem en je lichaamstaal, maar ook met je verbale communicatie. Zo vergroot je de kans dat je toehoorders je verhaal op de gewenste manier interpreteren. Hieronder lees je hoe je jouw expressie kunt verbeteren.

Oefening 1: gezichtsspieren trainen

Deze oefening is bedoeld om je bewust te worden van je gezichtsspieren. Open en sluit je mond enkele keren, tuit je lippen en trek je mondhoeken omhoog en omlaag. Frons je wenkbrauwen en ontspan ze weer, knipper een paar seconden snel en beweeg je ogen van je ene ooghoek naar de andere. Zo vergroot je de controle over je gezichtsspieren, waardoor je beter in staat bent je non-verbale communicatie af te stemmen op wat je wilt zeggen.

Oefening 2: emoties herkennen en uitdrukken

Kijk eerst naar beelden van mensen die verschillende emoties uitdrukken met hun gezicht. Let op de details: hoe beweegt de mond, wat gebeurt er met de ogen en hoe worden de wenkbrauwen ingezet? Oefen die emoties daarna voor de spiegel. Gebruik alle spieren in je gezicht om vergelijkbare gezichtsuitdrukkingen te maken. Overdrijf elke gezichtsuitdrukking om je bewust te worden van hoe elk deel van je gezicht beweegt.

Oefening 3: oogcontact maken en ontwijken

Voer drie gesprekken met een bekende. Spreek eerst af dat je gedurende het gesprek onophoudelijk oogcontact maakt. Let op de reacties van je gesprekspartner. Voer vervolgens een gesprek waarin je geen oogcontact mag maken. Wat is het resultaat? Gebruik je bevindingen tijdens een derde gesprek, waarin je een comfortabele balans probeert te vinden. Die kennis kun je daarna in praktijk brengen.

Oefeningen voor je lichaam

Of je nu wilt of niet: onbewust gebruik je altijd je hele lichaam om te communiceren. Toch is het verstandig te werken aan je houding en gebaren als je jouw verbale communicatie wilt ondersteunen. Hieronder vind je drie oefeningen die je kunnen helpen deze aspecten van je non-verbale communicatie te verbeteren.

Let erop dat je vooraf de juiste lichaamshouding aanneemt: sta rechtop, met je schouders ontspannen en je hoofd omhoog. Dat helpt niet alleen om zelfvertrouwen uit te stralen; het is ook goed voor je rug en nek.

Oefening 1: jezelf analyseren

Bewustwording is de eerste stap om je lichaamstaal te verbeteren. Neem jezelf op terwijl je presenteert en analyseer jezelf. Kijk naar de bewegingen die je maakt met je hoofd, armen en benen tijdens het vertellen. Observeer of je open of gesloten houdingen inneemt, hoe je de ruimte gebruikt en hoe actief je beweegt. Schrijf enkele aandachtspunten op.

Oefening 2: gebaren onderdrukken of inzetten

Ga voor de spiegel staan of neem jezelf op met een camera. Geef eerst een deel van een presentatie met je armen over elkaar, achter je rug of je handen in je zakken. Maak geen gebaren – zelfs niet als je daar de neiging toe voelt.

Presenteer vervolgens hetzelfde deel en maak gebaren om je woorden te ondersteunen. Laat bijvoorbeeld je handen losjes meebewegen tijdens het vertellen, gebruik ze om je boodschap te visualiseren of zet ze in om delen uit te vergroten. Bepaal wat het effect is en hoe je hiermee je non-verbale communicatie kunt verbeteren.

Oefening 3: je houding overdrijven

Ga voor de spiegel staan. Geef een deel van een presentatie en benadruk de inhoud door een overdreven houding aan te nemen. Vertel je over iets waar je trots op bent? Ga met je borst vooruit en kin omhoog staan. Wil je teleurstelling laten blijken? Druk je schouders omlaag en maak gebaren van verslagenheid. Je kunt ook power poses inzetten.

Uiteraard hoef je deze overdreven houdingen niet aan te nemen als je daadwerkelijk gaat presenteren. Het doel is om te begrijpen hoe je deze non-verbale communicatie kunt inzetten om je verhaal kracht bij te zetten voor degenen die luisteren.

Weet jij je publiek non-verbaal te beïnvloeden?

Non-verbale communicatie speelt een cruciale rol in elke vorm van communicatie. Of je nu spreekt voor een groep of met één gesprekspartner: de manier waarop we communiceren beïnvloedt de effectiviteit ervan.

Door bewust te werken aan je stemgebruik, expressie en lichaamstaal, leer je de verbale communicatie ondersteunen met non-verbale communicatie. Dat leidt tot effectievere interacties, betere gesprekken en geloofwaardigere presentaties.

Bronnen

1. Stangor, C. Principles of Social Psychology. College Park: University of Maryland. ↩︎
2. McCrackin, S.D., en Itier, R. J. (2021). Feeling through another’s eyes: Perceived gaze direction impacts ERP and behavioural measures of positive and negative affective empathy. NeuroImage, 226. ↩︎
3. Mehrabian, A. en Wiener, M. (1967). ‘Decoding of inconsistent communications’. Journal of Personality and Social Psychology 6 (1), p. 109-114. ↩︎
4. Mehrabian, A. (1971). Silent Messages. Belmont: Wadsworth. ↩︎
5. Sorokowska, A. et al. (2017). Preferred Interpersonal Distances: A Global Comparison. Journal of Cross-Cultural Psychology, 48 (4), p. 577–592. ↩︎
6. De Waele A., Claeys, A. en Cauberghe, V. (2017). ‘The Organizational Voice: The Importance of Voice Pitch and Speech Rate in Organizational Crisis Communication‘. Communication Research, 46 (7), p. 1026–1049. ↩︎
7. Montrey, J. (2005). ‘An Investigation Of The Effects Of Speakers’ Vocal Characteristics On Ratings Of Confidence And Persuasion‘. Electronic Theses and Dissertations, 2004-2019, p. 595. ↩︎
8. Morrow, V. (2022). ‘Why is Posture Important in Communication‘. BetterYou. ↩︎