Elk specialisme gaat gepaard met een zee van kennis die voor buitenstaanders verborgen blijft. Dat leidt al gauw tot een denkfout waar we allemaal vatbaar voor zijn: de kennisvloek. Die houdt in dat we ons moeilijk kunnen herinneren hoe het is om iets niet te weten wat we zelf heel goed weten. ¹ In die situatie heeft onze kennis ons vervloekt. ²

Wees je bewust van de kennisvloek

Om informatie over te brengen op anderen, moet je als spreker je boodschap afstemmen op je toehoorders. De kennisvloek kan er echter toe leiden dat je de verbinding met je publiek of je gesprekspartners kwijtraakt. Wij geven zes tips om jezelf te ontworstelen aan deze veelvoorkomende denkfout.

1. Neem afstand van het onderwerp

Een kennisvloek ontstaat doordat je zo nauw betrokken bent bij een onderwerp dat je er niet meer naar kijkt met de ogen van een buitenstaander. Voordat je begint met spreken over jouw specialisme is het dus zaak er enige afstand van te nemen. Analyseer welke informatie jij vanzelfsprekend vindt en vraag je vervolgens af of de gemiddelde leek over die kennis beschikt. Zo niet, houd daar dan rekening mee bij je voorbereidingen.

2. Maak een doelgroepanalyse

Niet ieder publiek is hetzelfde. In sommige gevallen spreek je voor een groep geïnteresseerde leken en in andere situaties voer je een gesprek met iemand die minstens zo deskundig is als jij. Het is noodzakelijk om je als spreker te verdiepen in je doelgroep. Zo kun je inschatten of er sprake is van een kenniskloof – en zo ja, hoe groot die is. Hoe groter de kloof, des te sterker jij je bewust moet zijn van de kennisvloek.

3. Begin bij het begin

Door te beginnen bij het begin zorg je ervoor dat je uitleg of redenering goed te volgen is voor je toehoorders. Wat precies het begin is, hangt af van de situatie waarin je spreekt en van de voorkennis van je doelgroep. Als je een algemeen praatje houdt voor een zaal met buitenstaanders, moet je logischerwijs meer context geven dan als je een groepje collega’s op de hoogte brengt van de laatste ontwikkelingen in jouw vakgebied.

4. Dien concepten een voor een toe

Menig specialisme gaat gepaard met concepten die anderen niet kennen. Het is zaak daar zorgvuldig mee om te gaan, omdat je publiek direct de draad kwijtraakt als het een basisconcept niet begrijpt. Dien daarom de concepten een voor een toe, maak ze zo concreet mogelijk en check of je toehoorders ze begrijpen. Pas als dat het geval is, ga je verder met het volgende concept.

5. Vereenvoudig je formuleringen

Overmatig gebruik van jargon is een van de hardnekkigste symptomen van de kennisvloek. Als specialist gebruik je nu eenmaal het liefst de terminologie die de lading het beste dekt. Bedenk voordat je gaat spreken of je doelgroep weet welke termen in jouw vakgebied gemeengoed zijn en waar de afkortingen voor staan die je gebruikt. In sommige gevallen is het noodzakelijk om te begrijpen hoe je organisatie in elkaar zit. Weet je doelgroep dat niet? Neem even de tijd om dat uit te leggen.

6. Nodig uit om vragen te stellen

Het is prettig voor een publiek om vragen te kunnen stellen aan een spreker, zeker als die in een bepaald onderwerp gespecialiseerd is. Zorg er wel voor dat je de regie bewaart. Geef duidelijk aan hoe jij wilt dat het publiek vragen stelt en wanneer daar ruimte voor is. Spreek je voor een groep die groter is dan zes personen? Beantwoord de vragen dan pas aan het einde van je presentatie, zodat je niet verzeild raakt in een vraag-en-antwoordsessie met een of twee toehoorders. Overigens is het ook slim de toehoorders na afloop zelf twee vragen voor te leggen: was het duidelijk en waren er dingen verwarrend? ³

Ontworstel jij jezelf aan de kennisvloek?

Er is niets mis mee om ergens meer van te weten dan anderen. In die positie moet je anderen wel bij de hand nemen. Dat komt niet alleen hun begrip ten goede, maar ook je eigen geloofwaardigheid en de effectiviteit van je boodschap.

1. Anderson, C. (2016). De TED-methode. Impactvol Presenteren. Amsterdam: Maven Publishing, p. 78.
2. Heath, C. en Heath, D. (2007). Made to Stick. Why Some Ideas Survive and Others Die. New York: Random House, p. 20.
3. Anderson, C. (2016). De TED-methode. Impactvol Presenteren. Amsterdam: Maven Publishing, p. 80.