De lichten vallen uit. Je raakt je tekst kwijt. De computer start niet op. Hoewel je hoopt dat je presentatie volgens plan verloopt, bestaat de kans dat er iets gebeurt waar je niet op hebt gerekend. Voor een spreker is het dus van groot belang om te kunnen improviseren.

Het loont de moeite om elke presentatie goed voor te bereiden. Eén manier is door eerst je doelstelling te formuleren en dan aan de hand van steekwoorden je presentatie te geven. Een andere mogelijkheid is om een uitgeschreven tekst in je hoofd te stampen. In dat geval raadt auteur en keynote spreker Pamela Meyer aan de tekst zó goed uit je hoofd te leren dat je een andere complexe activiteit kunt uitvoeren terwijl je de tekst voordraagt. ¹ Zo niet, dan loop je het risico dat je een black-out krijgt en de tekst vergeet.

Hoe goed je voorbereiding ook is: de kans bestaat altijd dat er iets onverwachts gebeurt. Hoe beter je kunt improviseren, des te eenvoudiger het is ontspannen te spreken.

Effectief improviseren: vier tips

Volgens Van Dale heeft de term improviseren drie betekenissen. De eerste betekenis is dat je een voordracht houdt die je op het ogenblik zelf bedenkt, de tweede dat je werkt met middelen die op dat moment tot je beschikking staan en de derde dat je varieert op een bekend thema. Als spreker kun je op al deze manieren improviseren.

Tip 1: gun jezelf de tijd om na te denken

In de derde betekenis van improviseren schuilt de belangrijkste tip. Zorg ervoor dat je van tevoren in ongeveer vijftien woorden de boodschap verpakt die je publiek moet onthouden. Als je dan in een onverwachte situatie komt, kun je die boodschap af en toe herhalen voordat je verdergaat. Door op die manier op een bekend thema te variëren, weet je publiek waar je naartoe wilt en geef je jezelf de tijd na te denken over de volgende zin.

Tip 2: houd een logische structuur aan

De tweede betekenis van improviseren is om met de op dat moment beschikbare middelen te werken. Eén middel is altijd beschikbaar: destructuur. ² Als je om een of andere reden niet de presentatie kunt geven die je hebt voorbereid, kun je in elk geval proberen op een gestructureerde manier van A naar B te komen. Al sinds mensenheugenis volgen voordrachten immers een vergelijkbare, globale structuur.

Stel je voor dat je voor een groep staat en de computer uitvalt waardoor je niet met presentatiesoftware kunt werken. Neem even de tijd na te denken over je kernboodschap. Heb je die helder voor ogen? Begin dan met de inleiding, waarin je jezelf voorstelt en aankondigt waarover je gaat praten. Geef vervolgens in de kern de belangrijkste informatie die je wilt delen. Wees niet bang dat je iets vergeet: de toeschouwers weten toch niet wat je precies wil vertellen. In het slot trek je een conclusie en benadruk je de kernboodschap nogmaals. Zo kun je vrij eenvoudig tot een samenhangend geheel komen.

Tip 3: maak contact met het publiek

“Je moet eerst zorgen dat je contact hebt met die zaal. En totdat je contact hebt gemaakt kun je eigenlijk niks bereiken.” ³ Dat zegt keynote spreker Ben Tiggelaar in het boek Meestersprekers. Hoewel hij het niet over onverwachte situaties heeft, geldt zijn advies zeker voor momenten waarop je moet improviseren. Gaat er iets mis? Maak je toehoorders deelgenoot van wat er gebeurt – liefst op een luchtige manier. Je zult merken dat je ze daarmee voor je wint. Zij willen immers net zo graag als jij dat je een goede presentatie geeft, want anders zouden ze niet in de zaal zitten.

Tip 4: laat de drang naar perfectie los

Psycholoog en gitarist Jim Oshinsky geeft workshops waarin hij muzikanten leert improviseren. Zijn belangrijkste tip is om de drang naar perfectie los te laten. “We zijn bang dat we door anderen worden veroordeeld. Zet die angst van je af en speel door.” ⁴ Vaak denken we dat iets pas goed is als alles klopt. Zoals uit dit artikel over stopwoorden blijkt, kunnen kleine imperfecties je boodschap juist kracht bijzetten. Onvolkomenheden geven je als spreker een menselijke uitstraling.

Neem jezelf en je onderwerp niet té serieus. Dit advies heeft niet direct te maken met improviseren, maar kan je wel helpen in onverwachte situaties. “Geef je toeschouwers iets waar ze om kunnen lachen. Humor haalt ze uit hun defensieve modus. Het maakt ze ontvankelijker voor je boodschap.” ⁵

Hoe ga jij om met onverwachte situaties?

Je kunt jezelf als spreker goed voorbereiden, maar over sommige zaken heb je geen controle. Zeker als je moet improviseren is het belangrijk mild te zijn voor jezelf. Doe je best – meer dan dat kun je toch niet doen. Als je erin slaagt luchtig en ontspannen over te komen op je publiek, dan zul je merken dat het veel minder erg is als er eens wat misgaat tijdens je presentatie.

1. Anderson, C. (2016). TED Talks. The Official TED Guide to Public Speaking. London: Nicholas Brealey Publishing, p. 138.
2. Kuenen, J. en M. Wackers (2012). Presenteren: wat werkt echt en wat echt niet? Onderbouwde adviezen over presentatietechnieken. Amersfoort: Communicatiereeks, p. 123.
3. Nobbe, F. & Holwerda, N. (2010). Meestersprekers. Over de kunst van het spreken. Den Haag: Sdu, p. 42.
4. Yurco, C. (z.j.). ‘12 Improvisation Tips‘. In: makingmusic.com. Geraadpleegd op 13 december 2019.
5. Gallo, C. (2014). Talk like TED. The 9 Public Speaking Secrets of the World’s Top Minds. Londen: Macmillan, p. 160.