Op maandag 16 maart 2020 sprak Mark Rutte het Nederlandse volk toe over de coronacrisis. Journalisten, historici en politicologen noemden de toespraak al bij voorbaat historisch: het was voor het eerst sinds 1973 dat een minister-president zich vanwege een noodsituatie via livetelevisie tot het volk zou richten. In dit artikel analyseren we de toespraak en de presentatievaardigheden van de premier.
Ik reken op u: een analyse van de coronatoespraak van Mark Rutte
Over het algemeen kon de toespraak van Mark Rutte op lovende reacties rekenen. ‘Rutte raakt juiste snaar in angstige boodschap’, kopte De Telegraaf bijvoorbeeld. Toch is niet iedereen gecharmeerd van de woorden die de minister-president uitsprak. Historicus Han van der Horst doet de toespraak af als een min of meer adequate lullepot en de Volkskrant plaatst vraagtekens bij de inhoud. Volgens EenVandaag heeft de premier wel degelijk indruk gemaakt, aangezien driekwart van de Nederlanders de corona-aanpak steunt.
De toespraak staat als een huis
Om te beginnen met de speech zelf: die staat als een huis. De toespraak is beknopt, helder onder woorden gebracht en voorzien van structuuraanduiders en overtuigingstechnieken. De tekst, die hier te lezen valt, duurt ongeveer tien minuten en bestaat grofweg uit drie delen. In de eerste twee minuten richt de premier zich tot de kijker en toont hij empathie. Daarna licht hij in ruim zes minuten het beleid van de overheid toe aan de hand van drie scenario’s. Tot slot richt hij zich weer tot het volk, waar hij ditmaal ook een beroep op doet.
“Blijf uw gezond verstand gebruiken en luister naar de deskundigen. Blijf elkaar helpen waar dat kan. Let een beetje op elkaar. Ik reken op u.”
Mark Rutte tijdens zijn coronatoespraak
De premier maakt gebruik van klassieke overtuigingstechnieken. Hij begint én eindigt zijn verhaal door verbinding te maken met het publiek. Dat doet hij door medeleven uit te spreken, de wij-vorm te gebruiken en vragen te stellen waar menigeen mee rondloopt. In de kern wekt hij vertrouwen door de deskundigheid te benadrukken van de specialisten die hem voorlichten. Vervolgens licht hij het beleid toe door de scenario’s op een rij te zetten en steeds de voor- en nadelen te benoemen. Kortom: alle elementen uit de retorische driehoek komen aan de orde.
Een heldere uitleg om begrip te kweken
Onlangs publiceerden we een stappenplan voor een heldere uitleg. In het deel waarin Mark Rutte de scenario’s schetst, kweekt hij begrip voor het beleid dat de overheid voert door enkele van deze stappen feilloos te doorlopen. Zo dient hij de scenario’s een voor een toe en gebruikt hij metaforen. Over de werking van groepsimmuniteit zegt hij bijvoorbeeld dat we daarmee ‘een muur van immuniteit’ om de kwetsbare mensen heen bouwen. Overigens stapt hij niet in de valkuil om te veel beelden op te roepen, want dan zou het publiek al gauw de draad kwijtraken.
De kijker voelt zich aangesproken – en dús begrepen
Ook van Mark Ruttes empathie gaat in deze toespraak een overtuigende werking uit. “De mevrouw van het koffietentje op de hoek, de bloemenkweker, de transportondernemer, de zzp’er, maar het geldt ook voor nationale iconen als de KLM.” Met deze zin wint de premier het gros van de kijkers voor zich. Veel middenstanders voelen zich persoonlijk aangesproken en krijgen het idee dat ze op de eerste plaats komen, vóór een grote multinational die net zo goed te lijden heeft onder deze crisis.
De presentatievaardigheden laten te wensen over
De kracht van Mark Ruttes presentatievaardigheden schuilt in de rust waarmee hij zijn boodschap overbrengt. Die straalt hij uit als hij de Tweede Kamer toespreekt, als hij antwoord geeft op vragen van de pers en als hij tegenover grote wereldleiders plaatsneemt. Verder is zijn articulatie kraakhelder, waardoor hij doorgaans goed te volgen is. Een minpunt van deze speech is echter dat hij de tekst traag uitspreekt. Daarnaast weet hij de eerste minuten niet waar hij zijn handen moet laten – terwijl hij ze beter in zijn voordeel had kunnen gebruiken. Dat zorgt ervoor dat hij weinig vertrouwen opwekt.
Stijfjes en glazig
Mark Ruttes uitstraling is überhaupt een minpunt. Als nuchtere Nederlanders vinden wij al gauw dat mensen overdreven overkomen als ze gebruikmaken van hun charisma. Het valt echter niet te ontkennen dat de premier wat stijfjes achter zijn bureau zit en glazig de camera inkijkt. Als je zijn speech vergelijkt met de toespraak die Emmanuel Macron eveneens op maandag gaf, dan valt vrij snel op wat het verschil is: het Franse staatshoofd straalt overtuiging uit.
Er bestaat een hardnekkige misvatting dat communicatie grotendeels non-verbaal verloopt. Die misvatting is gebaseerd op een onderzoek van psycholoog Albert Mehrabian uit 1967. Daarin concludeert hij dat emotie voor een aanzienlijk deel non-verbaal wordt gecommuniceerd. Op andere vlakken is non-verbale communicatie echter niet belangrijker dan woorden. Deze speech van Mark Rutte is daar een bewijs van. Hoewel een groot deel van het publiek positief gestemd is over de toespraak, valt op zijn non-verbale presentatievaardigheden het nodige aan te merken.
Spreek jij groepen helder toe?
Wil jij leren om een publiek helder toe te spreken? Lees dan onze ultieme presenteergids voor professionals, schrijf je in voor een van onze cursussen of neem rechtstreeks contact op met De Presenteerschool.
Vond je dit een interessant artikel? Laat een comment achter en deel de post via social media met je contacten.
Bronnen
- Zairon (2015). ‘Maurits House and behind the Skyline of The Hague, Province of South Holland, Netherlands’, geraadpleegd op dinsdag 17 maart 2020 via https://bit.ly/33y2gVK.
- Minister-president (2012). ‘Mark Rutte in het Torentje’, geraadpleegd op dinsdag 17 maart 2020 via https://bit.ly/2w6u5bt.
Heel informatief om jullie analyse te lezen en mooi dat jullie een stukje theorie erbij aanbieden.
Niet vanuit goed of fout maar vanuit mijn invalshoek wil ik het volgende zeggen.
Ik kijk zelf zowel naar de zakelijkheid als het gevoel van de boodschap. Voor mij sprak hij met zijn hart (is niet alleen empathisch) en dat is voor mij hetgeen wat uiteindelijk overtuigde. En dat ik in het begin de onzekerheid zag vond ik menselijk, weerspiegelde het gevoel van de kwetsbaarheid dat ik ook voel. Daardoor maakt het voor mij echt.
De speech van Macron vond ik getuigen van hoog-laag. Dat zal bij de Fransen passen. Ik ben blij dat Rutte dat niet deed, dan zou ik juist meer onzeker worden.
Bedankt voor je reactie, Conny. Interessant om te lezen dat de onzekerheid van een spreker blijkbaar ook een positief effect op het publiek kan hebben. Zoals jij het beschrijft draagt het zelfs bij aan zijn pathos. Dat is voor ons een waardevol perspectief!