Over taal gesproken is een podcast over de Nederlandse taal. In de aflevering van 15 september 2021 is Jaap de Jong te gast, hoogleraar journalistiek en nieuwe media en redacteur van onder meer de essaybundel Beïnvloeden met emoties. ¹ De Jong legt uit waarom de Troonrede vanuit retorisch opzicht een problematische toespraak is – en waarom daar waarschijnlijk nooit verandering in komt.

De twee problemen van De Troonrede

“De Troonrede is de mooiste sportwedstrijd van het jaar voor retorici,” legt De Jong uit. “De grote kritiek is altijd dat de toespraak niet duidelijk genoeg en niet boeiend genoeg is.” Die twee problemen liggen in elkaars verlengde. Ten eerste gaat het altijd over nationaal beleid dat de vorst namens de regering aan het volk presenteert. “Maar de meeste burgers vinden beleid pas interessant als het over henzelf gaat.” Ze zijn over het algemeen dus minder in dit soort grote thema’s geïnteresseerd.

De Troonrede: niet duidelijk en niet boeiend

Daarnaast is de toespraak meestal geen toegankelijk verhaal, omdat de inhoud niet op een brede doelgroep is afgestemd. “Het gaat over miljarden, verschuivingen in budgetten, vakgebieden die heel complex zijn: je hebt veel woorden nodig om die informatie te versimpelen. Maar als je het té simpel maakt, voelt een deel van de kijkers zich niet serieus genomen.”

Daar komt nog bovenop dat er zelden persoonlijke zaken in de Troonrede voorkomen. Dat is funest voor de overtuigingskracht ervan: “Je wordt als toehoorder pas geraakt in je hart als je mee kan leven met een verhaal dat je voor je ziet.” Vanuit retorisch perspectief lijkt de Troonrede dus reddeloos verloren. Gelukkig kun je als zakelijk spreker technieken toepassen om te voorkomen dat je net zo saai en stoffig gaat klinken als het staatshoofd op de derde dinsdag van september.

Hoe maak je een toespraak duidelijker?

Je kunt verschillende maatregelen treffen om een toespraak duidelijker te maken. Gebruik eenvoudige en duidelijke taal die voor iedereen begrijpelijk is. Vermijd waar mogelijk jargon, technisch taalgebruik en complexe terminologie. Zo houd je de inhoud toegankelijk voor de meeste buitenstaanders – in tegenstelling tot wat er met de Troonrede gebeurt. Volg daarnaast een logische structuur.

Vertel tijdens de inleiding wat je publiek kan verwachten. Tijdens de kern ga je dieper in op de informatie die je wilt overbrengen. Belangrijk is wel dat je irrelevante details waar mogelijk achterwege laat. Werk naar een aantal expliciete kernpunten toe en isoleer die van elkaar door brugzinnetjes, zoals ‘Dan is het nu tijd voor mijn derde punt’.

Sluit je toespraak af met een samenvatting of conclusie. Herhaal je kernpunten in de volgorde waarin je ze besproken hebt, maar ga er niet meer inhoudelijk op in. Wil je dat de boodschap blijft hangen? Eindig dan met je kernboodschap, bij voorkeur geformuleerd als pakkende slotzin.

Hoe maak je een toespraak boeiender?

Met een effectieve toespraak wek je nieuwsgierigheid van het publiek, houdt je de aandacht vast en maak je een blijvende indruk. Dat doe je bijvoorbeeld door een invalshoek te kiezen waar je toehoorders zich mee kunnen identificeren. Vertel een persoonlijk verhaal, geef een aantal aansprekende voorbeelden of schets een herkenbare situatie. Op deze manier zorg je voor een connectie met je publiek: je houdt de aandacht letterlijk vast. Dat is een van de redenen waarom de Troonrede voor veel mensen zo’n saai verhaal is: ze dwalen af omdat ze zich er niet in herkennen.

Ook met je manier van presenteren kun je een presentatie boeiender maken. Breng variatie aan in je intonatie, toon en spreektempo om een toespraak levendig te houden. Gebruik ook non-verbale technieken om je woorden kracht bij te zetten. Tot slot kun je het publiek bij de toespraak betrekken door ze vragen te stellen of beelden te gebruiken die voor zich spreken. Op deze manier voorkom je dat je een te feitelijk en abstract verhaal afsteekt dat leidt tot verveling en in sommige gevallen zelfs ergernis.

Kun jij boeiend en begrijpelijk spreken?

Vind je het moeilijk om als professional anderen te overtuigen met de woorden die je uitspreekt? De besproken technieken helpen je om boeiend en begrijpelijk te spreken. Door een persoonlijk verhaal te vertellen waar je het publiek bij betrekt en bewust presentatietechnieken toe te passen, zorg je ervoor dat je toehoorders met genoegen luisteren naar je presentaties – ongeacht de context waarin je die geeft. Dat geldt overigens niet voor de Troonrede. Dat is een atypische toespraak, vooral omdat de inhoud ervan belangrijker is dan de vorm.

1. Eerten, L. van, Jong, J. de en Noë, R. (2021). ‘Veerkracht, hoop en vertrouwen: de taal van de derde week van september‘. Over taal gesproken. Den Haag: Genootschap Onze Taal.