Politici, marketeers en juristen: zomaar drie beroepsgroepen waarvan de leden geregeld een drieslag gebruiken. De oude Grieken pasten deze retorische techniek al toe om hun toehoorders te beïnvloeden. Sterker nog, de overtuigingsmiddelen die sprekers volgens Aristoteles kunnen toepassen, ethos, pathos en logos, vormen er gezamenlijk één.
Wat is de drieslag voor techniek?
In een retorische situatie bestaan opsommingen vaak uit drie delen. “Het publiek dat een drieslag te horen krijgt, bereidt zich er bij het tweede deel op voor dat het derde deel de opsomming gaat afmaken.” 1 Als spreker kun je rekening houden met dit verwachtingspatroon door je drieslag bewust op te bouwen.
Vier soorten
Marketingwetenschapper Christiaan Jansen onderscheidt vier soorten drieslagen: de drieslag met climax, de drieslag met volledigheid, de gecombineerde en de neutrale drieslag. 2 Omdat de laatste soort gelijkstaat aan een eenvoudige opsomming, laten we die hier achterwege.
1. Met climax
Dit type bestaat uit twee voorbereidende delen en één afrondend deel. 3 Hiermee bouw je de spanning op. In een eerder aangehaalde zin, ‘Ik kwam, ik zag en ik overwon’, maken de eerste twee delen het publiek nieuwsgierig en fungeert het derde deel als uitsmijter van de drieslag. Iets minder spannend is het type dat uit de stellende, vergrotende en overtreffende trap bestaat, zoals ‘snel, sneller, snelst’. Toch is hier ook sprake van een climax: vanaf het tweede woord kan de toehoorder ervan uitgaan dat de spreker naar een uitsmijter toewerkt.
2. Met volledigheid
De tweede soort is bedoeld om ergens een volledig beeld van te schetsen. 4 Dergelijke drieslagen kenmerken zich vaak door de herhaling van een element. Een politicus kan bijvoorbeeld spreken over een partij door het volk, voor het volk en van het volk. Door de voorzetsels te veranderen, komt het herhaalde element (het volk) in een ander perspectief te staan. Een marketeer kan een frisdrank aanprijzen als verfrissend, verkwikkend en verkoelend. Die slogan blijft hangen door de alliteratie in de drieslag: elk woord begint met dezelfde letter – en zelfs met hetzelfde voorvoegsel.
3. De gecombineerde drieslag
Drieslagen waarin de spreker climax en volledigheid combineert zijn complexer dan de andere soorten. 5 Zo’n zin bouw je op door een voorspelbaar begin van een verrassende uitsmijter te voorzien.
Een doorgewinterde politicus kan zich als volgt uitspreken over de versplintering in Nederland: “Nieuwe partijen: ze komen als een speer, gaan als een raket en vervliegen als het licht.” Het werkwoord ‘komen’ leidt vanzelfsprekend tot ‘gaan’, maar het volgende werkwoord laat zich niet raden. En zodra op de speer de raket volgt, weten de toehoorders dat het derde deel iets nog snellers bevat – ze weten alleen nog niet wat. Bovendien blijkt uit de intonatie dat de spreker toewerkt naar een clou waarmee een volledig beeld van de situatie geschetst wordt.
Pas jij retorische technieken effectief toe?
De drieslag is een effectieve manier om je boodschap helder, pakkend en overtuigend onder woorden te brengen. Hoe bewuster je de drie soorten toepast die we in dit artikel hebben onderscheiden, des te doeltreffender je boodschap overkomt.
BRONNEN
- Heritage, J., & Greatbatch, D. (1986). ‘Generating applause: a study of rhetoric and response at party political conferences‘, The American Journal of Sociology, vol. 92, p. 126. Geraadpleegd op 11 november 2020.
- Jansen, C. (2010). Scoren met een hattrick: over de effectiviteit van drieslagen in slagzinnen. Enschede: eigen beheer, p. 32, geraadpleegd op 11 november 2020.
- Jansen, C. (2010). Scoren met een hattrick: over de effectiviteit van drieslagen in slagzinnen. Enschede: eigen beheer, p. 28, geraadpleegd op 11 november 2020.
- Jansen, C. (2010). Scoren met een hattrick: over de effectiviteit van drieslagen in slagzinnen. Enschede: eigen beheer, p. 30, geraadpleegd op 11 november 2020.
- Jansen, C. (2010). Scoren met een hattrick: over de effectiviteit van drieslagen in slagzinnen. Enschede: eigen beheer, p. 32, geraadpleegd op 11 november 2020.
